Bâng khuâng Điệp Sơn

Từ Nha Trang, theo Quốc lộ IA, đi chừng sáu mươi cây số về phía Bắc, chúng tôi tới thị trấn Vạn Giã. Gửi xe ở trụ sở Ủy ban nhân dân huyện Vạn Ninh, một người bạn cũ đưa tôi xuống bến đò. Tàu ghe tấp nập. Lớn có; nhỏ có. Chiếc vào; chiếc ra. Một cậu thanh niên nhanh nhảu:

- Chú ơi, sáng nay không có đò đi Điệp Sơn đâu. Chú đi ca-nô cao tốc với cháu đi. Đi đò mất cả buổi trời, ca-nô chưa đầy mười phút. Một trăm nghìn một người. Nghen chú?

Tôi ừ. Bởi có phần sốt ruột, mong được sớm ra tới đảo Điệp Sơn.

Ca-nô tăng tốc, lướt như bay trên mặt nước. Mỗi khi băng qua một ngọn sóng bạc đầu, ca nô chồm lên rồi lại chúi xuống. Mấy đứa trẻ cùng ồ lên, thích thú, nhưng... mặt tái xanh, như thể chúng đang tham gia một trò chơi cảm giác mạnh. Ca-nô chúng tôi đi ngang qua con đường trên biển nối từ đảo Hòn Quạ qua đảo Hòn Ó. Lúc còn chìm sâu trong nước, đó là một nền cát, nhìn lung linh theo sóng. Đến khi thủy triều rút, nền cát nổi lên thành một con đường giữa biển, hình thù ngày một rõ nét.

• Đẹp vậy đó. Nhưng, còn có một con đường khác, đẹp hơn nữa, đang chờ chúng ta ở phía trước.

Người hướng dẫn du lịch làm ra vẻ bí mật. Nói đoạn, anh chỉ tôi nhìn ra những hòn đảo phía trước rồi giải thích:

• Đảo Điệp Sơn đó, dưới chân núi Hòn Bịp, thuộc xã Vạn Thạnh, huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa.

• Điệp Sơn có gì ngoài đó mà ai cũng háo hức muốn tới như vậy hả anh?

Tôi hỏi.

Người hướng dẫn rành rọt:

• Điệp Sơn có hai con đường cát mịn màng nổi lên từ lòng biển. Đó là những con đường bộ trên biển đầy huyền bí, lúc ẩn, lúc hiện; lúc có, lúc không. Thủy triều lên, đó là một vùng mặt biển mênh mông, thuyền bè rộn ràng qua lại. Thủy triều rút, trên biển nổi lên những con đường cát nối liền các đảo. Du khách tha hồ mà trải nghiệm, đắm mình trong một dòng cảm xúc thật lạ lẫm trên một con đường được xưng tụng có một không hai ở Việt Nam. Chưa kể, Điệp Sơn có những bãi tắm nguyên sơ, còn thưa dấu chân người; có nhiều loại hải sản như cá, tôm, cua, mực… còn đang bơi bơi trong lồng nuôi dưới biển, khi cần thì cứ vớt lên...

Quả là tài nghệ của... hướng dẫn viên du lịch! Mới nghe thoáng thôi, đã thấy nao nao...

Ngồi ca-nô lướt sóng, người lớn nhìn trời, nhìn biển cho đã mắt. Trẻ con mặt mày tái mét cũng cứ không ngớt hò reo. Phút

chốc, đã tới đảo Điệp Sơn.

Đây rồi! Trước mắt chúng tôi là con đường nối Điệp Sơn với đảo Hòn Quạ, con đường hằng lung linh, huyền hoặc trên các trang mạng xã hội, các trang facebook khiến ai nấy nhìn thấy cũng nức lòng muốn một lần được đặt chân đến. Thủy triều đang rút. Con đường dần nổi lên. Nhiều du khách sốt ruột lội ra giữa biển để cảm nhận những điều thật đặc biệt, thật thú vị từ một con đường kỳ lạ này. Thủy triều rút mạnh. Con đường đã nổi hẳn, nhìn như một dải lụa trắng mềm mại uốn mình giữa biển xanh, nối Hòn Quạ qua Hòn Ó. Nước triều rút mạnh. Du khách không còn phải lội nước nữa mà ung dung rảo bước chân trần trên nền cát trắng mịn màng, êm ái giữa biển.

Dạo trên con đường độc đáo; cảm nhận vẻ đẹp nguyên sơ, hữu tình của trời biển Điệp Sơn, trước ống kính Truyền hình Nhân Dân của chúng tôi, một nhóm du khách hồ hởi:

• Chúng tôi đến từ thành phố Hồ Chí Minh. Nghe đã nhiều, nay mới được đặt chân tới. Điệp Sơn đẹp quá! Con đường trên biển ở đây quả là tuyệt, chưa thấy ở đâu bao giờ. Chắc chắn chúng tôi sẽ rủ bạn bè quay trở lại, và ở lại để trải nghiệm cuộc sống về đêm ở đảo hoang sơ như thế này!

Thủy triều đã ở mức thấp nhất. Con đường nổi rõ hình hài của nó trên nền một bãi cát rộng lớn. Du khách tranh thủ thời gian quý báu này để tận hưởng cảm giác thích thú trên một con đường giữa biển. Nhanh! Thật nhanh! Bởi, chỉ chút xíu nữa thôi, thủy triều lên, con đường sẽ lại chìm xuống đáy biển.

Gặp lại Nguyễn Phi Cường ở đây, em mừng quýnh khoe:

• Em nghỉ làm ở Vạn Giã rồi, ra quản lý Điệp Sơn Quán này anh ạ! Khách em ở đây nhiều lắm, có ngày cả nghìn, hầu hết là khách tour, đến từ Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng..., nói chung là khắp cả nước. Họ đặt dịch vụ cho em. Đưa đón, ăn uống, hướng dẫn khách bọn em lo hết, kể cả những đoàn khách có nhu cầu ở lại đêm, sinh hoạt lửa trại.

Tôi tranh thủ hỏi Cường về con đường trên biển, xuất phát từ mỏm cát ngay cạnh Điệp Sơn Quán của em:

• Ngộ nhỡ khách lội ra giữa dòng gặp nước thủy triều lên thì có nguy hiểm gì không em?

• Không anh ạ. Nước triều lên chậm lắm, quãng đường cũng không dài, cho nên không nguy hiểm gì. Với lại khi thủy triều lên cao nhất, lội ra giữa dòng, nước cũng chỉ tới ngực.

Trưa Điệp Sơn. Núi Hòn Bịp cây cối xanh ngắt một màu sau những cơn mưa cuối Hạ, chớm Thu. Có tiếng con chim gù trầm trầm ở phía xa trong núi. Đâu đó lại có tiếng gà cục tác. Không gian nghe thanh bình quá! Khung cảnh đẹp. Không khí trong lành. Hải sản tươi ngon. Nhưng dịch vụ ở Điệp Sơn hãy còn đơn sơ lắm. Trên đảo chỉ có duy nhất mỗi Điệp Sơn Quán của Cường là có sức chứa lớn. Mà Cường chỉ tập trung lo cho khách đoàn nên nhiều khi khách đi lẻ gọi một ly cà-phê, một chút rượu mạnh cũng không có. Cho nên, tôm hùm hấp, mực lá nướng muối ớt thơm lừng, ngọt lịm vậy mà đành lòng nhắm với... nước lọc! Nói vắn tắt là như vậy. Người bình thường thì cho rằng rất... bình thường. Nhưng với những người thích nhâm nhi, những người sành thưởng thức thì đây quả là một khiếm khuyết khó chấp nhận. Nhiều anh còn than:

Mất hết cả hứng! Biết vậy mang rượu theo.

Tôi chia sẻ điều ấy. Bởi giữa biển trời lồng lộng thế này, giữa khung cảnh non nước hữu tình thế này, hải sản tươi rói, thơm lựng, có một chút cay cay, cảm xúc sẽ thăng hoa hơn gấp bội. Một nhu cầu rất đơn giản như vậy mà không được đáp ứng. Những câu chuyện nhỏ như vậy nhưng khiến khách du lịch phật lòng. Có vậy mới thấy, ý nghĩa của chất lượng dịch vụ là quan trọng dường nào trong thu hút khách du lịch.

Tạm biệt bãi biển, tạm biệt con đường bộ trên biển, chúng tôi đi về làng Điệp Sơn, trong núi Hòn Bịp. Đi trên cát lún, nhiều người bèn bứt dây rừng cột hai chiếc giày lại với nhau rồi khoác trên vai. Nhưng, mang giày lên vai thì lại nóng chân.

Đình làng Điệp Sơn lặng lẽ, trầm tư trong bóng chiều đang đổ xuống. Ba chữ Điệp Sơn đình bằng chữ Hán tuy đã phủ rêu phong nhưng hãy còn đọc được. Điệp Sơn là vùng đất có cư dân sống từ nhiều đời nay. Trên đảo có nhiều cây dừa đã già lắm, thân khẳng khiu, cao vút. Theo các cụ cao niên, tên đảo xưa kia là Hòn Bịp. Bởi có rất nhiều chim bìm bịp. Không ai giải thích được vì sao lại có thêm địa danh Điệp Sơn. Tôi đồ rằng, Hòn Bịp là tên núi, đã có từ xa xưa. Đến khi lập làng mới đặt tên Điệp Sơn. Nhưng, núi không có nhiều bươm bướm, sao lại gọi Điệp Sơn? Câu hỏi này chắc tôi nợ với Điệp Sơn, hẹn một ngày trở lại. Có điều thú vị là cụm đảo ở đây có ba đảo, gồm Hòn Bịp, Hòn Quạ và Hòn Ó. Nghe ra, toàn tên gọi của những loài chim. Cứ theo cái lý của tên gọi Hòn Bịp thì chắc hẳn Hòn Quạ phải có nhiều chim quạ và Hòn Ó có nhiều chim ó lắm.

Không biết ở Hòn Quạ và Hòn Ó thế nào, ở Hòn Bịp, Điệp Sơn có nhiều chim bìm bịp thật. Thâu đêm, theo từng con nước nổi nênh, chim bìm bịp cứ kêu thảng thốt, mải miết trong núi, nghe thật buồn. Từng nhịp... Từng nhịp một... Tiếng chim mơ hồ như những phách gõ thời gian đầy mộng mị đưa đêm chìm sâu trong giấc cô liêu. Điện ở đây dùng máy nổ. Đến chín giờ tối là tắt hết. Yên ắng quá! Không ngủ được. Phần bởi quá nóng, không có quạt; phần bởi câu chuyện của trưởng thôn Điệp Sơn Phạm Văn Lanh khi chiều cứ khiến tôi day dứt mãi.

Điệp Sơn có 84 hộ dân với hơn 300 nhân khẩu. Người dân Điệp Sơn hiền lành, hiếu khách, chăm chút làm ăn. Phần lớn người dân ở đây có ghe. Nhưng, những chiếc ghe nhỏ xíu, không lớn hơn chiếc ghe chèo là mấy, chạy những máy nổ F5, F6 hoặc D6, D8 không gợi được trong tôi chút gì gọi là khí thế đi biển cả. Bởi chúng quá nhỏ để có thể ra xa, tôi nói ra xa thôi chứ chưa nói ra khơi đâu. Có nghĩa là chỉ quẩn quanh ven bờ. Anh Lanh kể rằng, trước đây, người dân Điệp Sơn có cuộc sống không giàu nhưng khá nhàn. Đất đai không nhiều, nhưng chỉ cần chịu khó một chút là được. Thu nhặt ốc gai, ốc nhút, bào ngư, hải sâm, rau câu... rất dễ dàng; sáng đưa ghe ra, xế chiều đã có gạo nấu. Bởi, bao quanh đảo là một vành đai san hô, có hệ môi trường sinh thái phong phú, nguồn lợi hải sản dồi dào. Biển cả là chiếc bầu sữa mẹ nuôi nấng Điệp Sơn bằng dòng chảy dạt dào những tôm, cua, cá, mực, ốc, rau câu… Và, ai cũng biết rằng, rạn san hô chính là cái nôi tuyệt vời cho sự sinh sôi, nảy nở của nguồn lợi thủy sản.

Nhưng, đến những năm 1995-1996, nhiều nhóm người từ đất liền ồ ạt kéo ra đây khai thác san hô mang về làm hàng thủ công mỹ nghệ, nung vôi. Người dân Điệp Sơn ngẩn ngơ, đau đớn nhìn những vạt san hô bị tàn phá, vụn vỡ. Ở đó, những sinh vật biển nhỏ nhoi cứ ngơ ngác trước những ngôi nhà, những tổ ấm của mình bỗng chốc bị đập phá, bị cướp đi. Anh Lanh cho tôi xem lá đơn kêu cứu của Điệp Sơn có hàng hàng lớp lớp chữ ký của người dân gửi đi nhiều nơi, nhiều cấp thời đó. Người Điệp Sơn kêu cứu, cho Điệp Sơn, cho vịnh Vân Phong, cho chính mình, và cho con cháu mai sau. Nét chữ mực đã mờ. Nhưng ước nguyện bảo vệ biển, bảo vệ nguồn tài nguyên của người Điệp Sơn vẫn cứ mới tinh khôi. Hậu quả khôn lường của nạn khai thác san hô vô tội vạ giờ đây người dân Điệp Sơn đang phải gánh chịu, một cách oan ức. Vùng rạn san hô quanh đảo bị tàn phá nặng nề; các loài hải sản không còn nơi trú ngụ. Khai thác hải sản khó khăn. Nuôi trồng cũng nhiều rủi ro. Đời sống người dân Điệp Sơn, từ đó, càng thêm phần túng thiếu.

Cách đây mấy năm, nhiều người dân Điệp Sơn còn lên núi Hòn Lớn phát rẫy. Sáng đi, chiều về, với vác củi trên vai, đem đổi gạo. Nay không còn ai làm rẫy nữa, chuyển sang nuôi trồng hải sản. Nhưng, người Điệp Sơn nuôi nhỏ lẻ lắm, ít lắm. Ngoài kia, người dân Đầm Môn có hộ nuôi cả vạn con tôm hùm, ở đây, hộ nuôi nhiều lắm cũng chỉ vài trăm con. Còn đánh bắt, nói cho oai vậy, thật ra chỉ là lặn bắt ốc, hái rau câu, giăng lưới ghẹ..., cá tôm cũng chỉ đủ nấu, thu nhập không bao nhiêu. Trưởng thôn Phạm Văn Lanh trầm tư hẳn khi nói về những điều ấy. Anh cứ nhắc đi nhắc lại mãi mỗi một câu nghe cứ buồn buồn:

- Người dân Điệp Sơn mình còn vất vả quá!

Cách phát âm từ A thành AE của anh nghe càng thêm nẫu ruột.

Chạng vạng tối. Chúng tôi đi dạo trên bãi biển, ra đầu làng, phía cầu tàu. Dưới chân Hòn Bịp có những ngôi mộ lờ mờ trong sương khói hoàng hôn, thoảng như có, thoảng như không. Có người sinh ra ở đây rồi nằm lại nơi này mà bàn chân chưa từng được một lần chạm tới đất liền, mặc dù, hàng đêm, mắt họ vẫn cứ đăm đắm nhìn ánh điện sáng lung linh trong ấy. Thôn đảo Điệp Sơn chỉ cách thị trấn Vạn Giã có ngần ấy bước chân, mà sao nghe xa xôi quá, cách biệt quá! Cách biệt không chỉ có không gian địa lý mà cách biệt cả mức sống vật chất và tinh thần của người dân.

Có giếng, nhưng nước ở Điệp Sơn nhiễm mặn. Tắm bằng nước mặn, chỉ có vài gáo nước mưa dội sau cùng. Nước mưa

hứng trong những cái lu, không có nhiều, nên phải ưu tiên số một cho ăn uống. Thấy nước mưa hiếm quá, tôi ngại, không dám dội nhiều nên người lúc nào cũng rít rít, mặn mặn, nghe bứt rứt, ngứa ngáy lắm. Tôi là người sống ở biển, đã trải qua những điều kiện khó khăn, khắc nghiệt của biển mà còn vậy, huống hồ khách du lịch không quen, chắc không ai chịu được.

Điệp Sơn không có trạm xá; không có một y sĩ, y tá nào. Bệnh nhẹ, chữa bằng lá, rễ cây. Bệnh nặng phải đi đò về đất liền. Nhiều khi không kịp; giữa dòng đành vuốt mắt, đau xót quay về. Môi trường sinh thái trên đảo đang phải hứng chịu những tác động trực tiếp từ hoạt động du lịch. Nhiều du khách đến, khi về để lại những đống rác lớn; thậm chí còn chặt phá cây cối trên đảo. Thôn đảo Điệp Sơn chỉ có hai phòng học, dùng cho cả từ lớp một tới lớp năm; với hai giáo viên từ đất liền ra đứng lớp. Lớp nhiều nhất có chín học sinh, lớp ít, chỉ có... hai em. Muốn học cấp hai, các em phải vào tận đất liền. Mà không nhiều gia đình có điều kiện để làm được điều đó. Cho nên, trẻ ở đây học hết cấp hai đã hiếm lắm, nói gì tới cấp ba. Vậy là thanh niên, trai tráng cứ phải quẩn quanh mãi cùng Hòn Bịp, như những chiếc ghe bé nhỏ sợ sóng lớn. Mà ngoài kia, biển cả mênh mông quá, đường lên phía trước thênh thang quá. Sao lại cứ như vậy mãi, Điệp Sơn?

Những nét chấm phá chắp nhặt ở trên dẫu có giàu hình ảnh đến mấy cũng khó lòng nói cho hết được những thiếu thốn, nhọc nhằn, thậm chí là những thách thức gay gắt của người dân Điệp Sơn.

Có ngày Điệp Sơn đón cả nghìn lượt khách. Nhưng, người dân Điệp Sơn chưa tiếp cận được cách làm du lịch và cũng không có nhiều điều kiện để làm du lịch. Hiện trên đảo chưa có cơ sở lưu trú, chưa có một phòng trọ, nhà nghỉ nào. Mấy tháng trước, có vài nhà dân đưa khách vào ở cùng; nhận nấu ăn, phục vụ cho các nhóm khách có liên hệ đặt trước. Nhưng, lượng khách này giảm dần. Do điều kiện sinh hoạt ở đây còn quá khó khăn.

Chúng tôi ở nhờ nhà chị Nguyễn Thị Canh, chủ quán ăn Biển Nổi. Bữa cơm tối muộn có các món cá bớp nướng, con xút nấu lá me, mực hấp, ghẹ luộc... Hải sản chị Canh nuôi nhốt ngoài biển, khi cần mới ra đem vào. Không có quạt. Trời lại đứng gió. Ngồi ăn cơm mà mồ hôi cứ chảy ròng ròng, nhễ nhại như đang lao động nặng nhọc. Chốc chốc lại phải lấy quạt mo cau phe phẩy cho đỡ nóng.

Chị Canh ái ngại:

• Mấy chú thông cảm nghen. Ở đây xài điện máy nổ từ sáu tới chín giờ tối là cúp. Tối vợ chồng treo võng ngủ trước sân; muỗi đã đành mà nhiều bữa trời đứng gió nóng không ngủ được.

• Có thật là tối nào cũng vậy không? Tôi đùa.

Chị Canh cười ý nhị:

• Trong nhà nóng lắm!

Tôi hình dung, dẫu có máu phượt đến mấy, có muốn trải nghiệm đến mấy, trong điều kiện như vậy, nhiều du khách không chịu nổi.

Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Vạn Ninh Võ Lục Phẩm chia sẻ:

• Huyện yêu cầu xã và thôn lưu ý việc giữ gìn an ninh trật tự; đảm bảo vệ sinh môi trường; vận động người dân đưa du khách vào ở trong nhà, tránh tình trạng cắm lều, dựng trại ngoài bờ biển. Hiện nay, có hai doanh nghiệp đặt vấn đề xin đất để xây dựng nhà nghỉ, nhà hàng. Nhưng, theo họ, cái khó lớn nhất, khó khắc phục nhất hiện nay là chưa có điện lưới quốc gia và nước ngọt sinh hoạt.

Theo khảo sát của ngành nông nghiệp, vùng rạn san hô quanh đảo Điệp Sơn đã bị tàn phá nặng nề, các loài hải sản không có chỗ trú ngụ. Nguồn lợi hải sản, do đó, không có điều kiện tái tạo. Vì vậy, phục hồi hệ sinh thái; tái tạo nguồn lợi thiên nhiên là việc phải làm một cách bài bản, khoa học và lâu dài. Nhưng, bắt đầu từ đâu, phục hồi như thế nào, tái tạo ra làm sao... là những câu hỏi người dân Điệp Sơn không thể tự trả lời được, dẫu vẫn biết rằng điều ấy quyết định sinh kế, đời sống của họ.

Cứ theo cách hoạt động như hiện nay, du lịch Điệp Sơn nặng tính tự phát. Điều kiện tối thiểu phục vụ các hoạt động du lịch ở đây còn quá hạn chế, nếu không muốn nói là chưa có gì. Với điều kiện thiên nhiên thuận lợi như bãi biển đẹp; khung cảnh nguyên sơ; nguồn thực phẩm hải sản phong phú, chất lượng..., để du lịch Điệp Sơn phát triển đúng hướng, cần có quy hoạch cụ thể; có lộ trình đầu tư đồng bộ theo hướng khơi dậy tiềm năng; tạo điều kiện cho dân đảo hoạt động du lịch theo cách của riêng mình, nâng cao đời sống và bảo vệ được hệ sinh thái hết sức quý giá ở đây. Nói theo cách vĩ mô là như vậy. Còn trên thực tế, người dân Điệp Sơn không đủ sức làm du lịch. Tiền ở đâu? Rồi nữa, xưa nay, người dân Điệp Sơn chỉ biết bắt ốc, nuôi tôm, có biết làm du lịch là như thế nào đâu.

Đọc báo, tôi thấy có nhiều địa phương làm du lịch theo cách homestay mang lại hiệu quả rất cao. Khách cùng ăn ở, sinh hoạt trong gia đình. Cách làm như gia đình chị Canh là một sự manh nha của homestay. Có điều, người xưa nói, đi xa phải đi cùng nhau. Mà ở đây, có mấy ai có điều kiện để đi cùng chị Canh.

Chính quyền và người dân Điệp Sơn đang hy vọng, với lợi thế thiên nhiên ban tặng, du lịch sẽ là con đường giúp Điệp Sơn thoát nghèo, vươn lên làm giàu, ngay trên chính quê hương mình. Người dân Điệp Sơn đang rất cần những đơn vị, cá nhân đầu tư; hướng dẫn cách thức làm thế nào để phát triển du lịch; làm thế nào để tạo ra sản phẩm du lịch, thu hút và phục vụ tốt khách du lịch, đem lại lợi nhuận, nâng cao đời sống người dân địa phương. Điều cần thiết, quan trọng nữa là Điệp Sơn cần cơ chế, chính sách từ chính quyền địa phương, ngành du lịch, để khơi dậy tiềm năng, để du lịch trở thành hướng phát triển của vùng đất còn nghèo, còn thiếu thốn nhưng nhiều tiềm năng, đầy sức hấp dẫn này.

Đêm Điệp Sơn chìm sâu trong tiếng bìm bịp miên man, thao thiết. Trong tôi, gợn lên bộn bề những câu hỏi, mà toàn những câu hỏi khó. Chẳng hạn như rồi đây, để vươn lên, Điệp Sơn sẽ bắt đầu từ đâu, và bằng cách nào? Hơn bốn giờ sáng, phía Đông, một quầng sáng đỏ hồng nhô lên giữa biển. Mấy cánh chim chao nghiêng trên làn nước biển lặng như mặt hồ. Có tiếng máy ghe nổ giòn tan trước bến. Một ngày mới đang bắt đầu trên Điệp Sơn, nghe thật trầm, thật chậm.

Trời chưa sáng, chúng tôi rời Điệp Sơn. Con đò nhỏ từ từ, lặng lẽ rời Điệp Sơn, để lại phía sau làn nước những đốm sáng li ti, nhấp nhánh trong ánh bình minh. Từ xa nhìn lại, bất giác, cứ tưởng như ánh mắt Điệp Sơn đang thao thức dõi nhìn theo chúng tôi, chừng như muốn hỏi: Làm sao?

Điệp Sơn - Nha Trang, tháng 9 năm 2016